Dit is de volgorde waarin wij leren met tekst om te gaan. In groep 3 wordt begonnen met het leren lezen. Vanaf groep 4 leren we ook begrijpend lezen en vanaf groep 6, 7 of 8 moeten we stukjes tekst leren. Denk bij dat laatste aan geschiedenis of aardrijkskunde. Hier wordt dan een klein toetsje over gegeven. Dit in voorbereiding op de middelbare school, waar het huiswerk niet alleen bestaat uit maakwerk. Maar waar vooral het leerwerk bepalend wordt voor de cijfers op het rapport. Wat we echter ook niet in de gaten hebben is wat de gevolgen zijn als we onvoldoende goed spellend hebben leren lezen. En dat begrijpend lezen echt een andere aanpak nodig heeft dan leren lezen, die we meestal niet leren op school. En ook ‘studeren’ leren we niet op school.

Van leren spellen naar woordbeelden lezen

In groep 3 leren we dat letters klanken zijn. En dat we de klanken aan elkaar kunnen plakken, zodat er een woord ontstaat. Dit wordt spellend lezen genoemd. De woorden die veel voorkomen leren we vanzelf herkennen aan het gehele woordbeeld. Denk bijvoorbeeld aan het woord ‘boom’. Dit woord hoeft niet meer gespeld te worden. Kinderen vanaf groep 4 en volwassenen zien in een oogopslag dat er ‘boom’ staat en hoeven dit woord niet meer te spellen en klanken aan elkaar te plakken.

Problemen van beelddenkers bij het leren spellen

Beelddenkers kunnen bij het leren verklanken van letters tegen problemen aanlopen. Allereerst leven zeker jonge beelddenkers in een driedimensionale wereld. Ze kunnen om dingen heenlopen, maar dat gaat niet op voor letters die plat zijn. Zo worden de b en de d nogal eens verwisseld, want de b is de ‘achterkant van de d’. Ditzelfde probleem kan bij de p en de q of de s en de z spelen.

Vervolgens is er een enorme grote hoeveelheid klanken, met dezelfde letters. Er is de e van de en de e van een en de e van eten en de e van elk. En het is niet altijd duidelijk wanneer welke letter/klank gebruikt of gelezen moet worden. Nu bestaan er wat dit betreft makkelijker te leren talen, zoals het Italiaans: de woorden worden precies zo opgeschreven als je ze hoort. Het Engels is een van de moeilijkste talen: veel klanken hebben erg veel verschillende manieren om ze te spellen. Dyslexie komt misschien daarom ook meer voor in Amerika en Engeland dan in Nederland. In Italië komt dyslexie weer minder vaak voor dan in Nederland.

Problemen later door niet goed kunnen spellen

Voor sommige kinderen is het de oplossing om het spellend lezen over te slaan en versneld te gaan lezen op het woordbeeld. Het kan dan net lijken of deze kinderen goed kunnen lezen. Dit brengt echter weer andere problemen met zich mee op de middelbare school. Met name bij het leren van de vreemde talen en nieuwe, soms moeilijke, woorden bij andere vakken. Wanneer er een onbekend woord staat, dan moet het gespeld worden om te weten wat er staat en hoe het wordt uitgesproken. Het leren spellen overslaan is dus uiteindelijk niet zo’n goed idee.

Beelddenkers slaan ‘lege’ woorden over

Beelddenkers maken onderscheid tussen woorden die iets betekenen, waar ze zich iets bij kunnen voorstellen, zoals ‘boom’ en ‘huis’ en zogenaamde ‘lege’ woorden. Bij lege woorden kunnen ze zich niets voorstellen. Voorbeelden van lege woorden zijn ‘de’, ‘of’ en ‘erg’. Sommige kinderen slaan deze dus over bij het hardop voorlezen in de klas. Juf of meester verbetert dit en zegt dat alle woorden netjes, op volgorde, moeten worden voorgelezen. En dit is inderdaad belangrijk bij het leren lezen, maar funest bij het begrijpend lezen. Voor begrijpend lezen is een andere aanpak nodig, maar dat wordt niet aangeleerd op school. Het gevolg hiervan is dat veel kinderen, middelbare scholieren en ook nog heel veel volwassenen alle woorden op volgorde lezen wanneer ze een tekst lezen. En dit terwijl het dan vaak gaat om begrijpend lezen.

Begrijpend lezen: essentieel voor studeren

Bij begrijpend lezen is het op volgorde lezen van alle woorden dus niet meer nodig. Ook het lezen van veel van de lege woorden hoeft niet meer. De aanpak bij begrijpend lezen is het zoeken naar wat er staat en de betekenis van wat er staat. Het is handig om in de gaten te houden of je begrijpt wat er staat, terwijl je leest. Herkenbaar? Je leest een stukje en realiseert je dat je niet weet of niet goed begrijpt wat er staat. Dan begin je opnieuw te lezen. Aan het begin van dat stukje of de zin. Woord voor woord. Zo heb je dat immers geleerd. Soms lukt het begrijpend lezen dan wel, soms niet omdat je niet op zoek gaat naar wat er staat.

Maar als begrijpend lezen lastig is, hoe kan er dan onderscheid gemaakt worden in hoofd- en bijzaken? Hoe kan iemand dan studeren? Juist! Goede vraag.

Begrijpend lezen kun je leren

Begrijpend lezen is weliswaar een vak op de basisschool, maar helaas wordt vaak niet echt uitgelegd hoe je dat doet. De uitleg gaat vaak als volgt: ‘Lees de kop en de tussenkopjes. Kijk naar het plaatje en lees het onderschrift. Lees de eerste en de laatste zin en probeer je een idee te vormen waar het over gaat. Lees nu het hele verhaal en beantwoord daarna de vragen’. Jaaa, … maar, … hoe doe je dat dan: ‘Lees nu het hele verhaal’ op zo’n manier dat je het begrijpt? Maar als begrijpend lezen, hoofd- en bijzaken onderscheiden, al lastig is, hoe onmogelijk wordt het dan wanneer de tekst onthouden moet worden voor een toets?

Het leren van begrijpend lezen (en hoofd- en bijzaken onderscheiden) is dus een belangrijk onderdeel van de eendaagse training Studievaardigheden: leren leren.

Leren studeren

Sommige middelbare scholen besteden hier gelukkig aandacht aan. Tijdens mentorlessen in de brugklas wordt uitgelegd hoe leerlingen het beste kunnen studeren. Al te vaak echter, moeten leerlingen dat maar zelf uitvinden. Zo lezen sommigen de tekst wel tien keer opnieuw in de hoop dat ze dan genoeg onthouden om een voldoende te halen. Anderen maken uittreksels. Dit met wisselend succes. Bij het maken van uittreksels moeten wel alle hoofdzaken en genoeg bijzaken opgenomen worden in het uittreksel. Of soms wordt vrijwel het hele boek overgeschreven… Ook het zogenaamde ‘stampen’ is een manier om te studeren. Woordjes of stukjes tekst worden net zo vaak herhaald totdat het in het hoofd zit. Heel saai en vervelend om te doen.

Sneller, makkelijker en leuker leren door te tekenen

Een veel leukere aanpak dan stampen of eindeloos de tekst te lezen is leren door te tekenen. We weten het allemaal: een beeld zegt meer dan 1.000 woorden. Beelden worden makkelijker onthouden. En nog belangrijker voor het leren is zelf een beeld te verzinnen en dat te tekenen. Lees hier meer over in de blog: Sneller, makkelijker en leuker leren door te tekenen.

Kortom: leren lezen, begrijpend lezen en studeren worden in deze volgorde geleerd. Begrijpend lezen is de basis voor studeren. En studeren kan veel leuker en sneller door te tekenen dan door te stampen of teksten 10 keer opnieuw te lezen.